Đề xuất tiêu chí chọn doanh nghiệp sản xuất linh kiện cho đường sắt cao tốc
Các doanh nghiệp được đặt hàng sản xuất các linh kiện cho đường sắt cao tốc ngoài các tiêu chí về năng lực, kinh nghiệm, tài chính… còn phải đảm bảo giá cả cạnh tranh.
Bộ Xây dựng đang lấy ý kiến dự thảo Nghị định của Chính phủ về quy định tiêu chí lựa chọn tổ chức, doanh nghiệp Nhà nước được giao nhiệm vụ hoặc tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam được đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt. Trong đó, cơ quan soạn thảo đề xuất các doanh nghiệp được đặt hàng sản xuất linh kiện đường sắt cao tốc phải đảm bảo nhiều điều kiện.
Loạt dự án đường sắt mới sẽ tạo ra thị trường lớn
Theo Bộ Xây dựng, lĩnh vực công nghiệp đường sắt của nước ta vẫn còn nhỏ lẻ, phần lớn máy móc trang thiết bị lạc hậu, chắp vá, chưa được đầu tư đổi mới trang thiết bị công nghệ đồng bộ. Các phương tiện, thiết bị, vật tư và linh kiện để phục vụ cho ngành đường sắt hầu như vẫn phải nhập khẩu từ nước ngoài.
Trong bối cảnh chúng ta chuẩn bị làm đường sắt cao tốc Bắc - Nam, các dự án đường sắt quan trọng quốc gia và nhiều địa phương đang chuẩn bị đầu tư metro sẽ tạo ra một thị trường lớn. Ước tính riêng nhu cầu thị trường về toa xe tạo ra giá trị khoảng 16 tỉ USD, hệ thống thông tin - tín hiệu có giá trị khoảng 10 tỉ USD. Đây là tiền đề phát triển công nghiệp đường sắt trong nước.
Hiện dự án đường sắt cao tốc Bắc - Nam đang được nhiều nhà đầu tư quan tâm. Ảnh minh họa. Ảnh sử dụng công nghệ AI
Theo đánh giá của các chuyên gia và doanh nghiệp, Nhà nước nếu có chính sách phù hợp và được nhận chuyển giao các doanh nghiệp trong nước có thể đảm đương được công tác xây dựng như cầu, hầm, nền đường… với tỉ lệ nội địa hóa lên đến 95%. Còn về đầu máy và toa xe, doanh nghiệp đóng tàu và xe lửa, ô tô có thể tham gia chế tạo với tỉ lệ nội địa hóa lên đến 60%.
Đối với hệ thống cấp điện cho đường sắt tốc độ cao, trong nước cũng có thể nội địa hóa lên đến 80%. Hệ thống thông tin - tín hiệu liên quan đến an toàn chạy tàu có thể mua phần cứng và phần mềm, phát triển phần mềm cho phù hợp với cấu hình của dự án sẽ giảm giá thành và đảm bảo khả năng tự chủ so với nhập hoàn toàn.
“Tóm lại, chúng ta có thể nội địa hóa 50-60% cơ khí đầu máy, toa xe và thông tin - tín hiệu. Phần bảo dưỡng, duy tu có thể làm chủ với sự chuyển giao công nghệ của nhà sản xuất…”- Bộ Xây dựng cho hay.
Doanh nghiệp Nhà nước sẽ nhận nhiệm vụ đặt hàng
Với phân tích nêu trên, Bộ Xây dựng đề xuất đưa vào dự thảo Nghị định quy định đơn vị được giao nhiệm vụ đặt hàng cung cấp dịch vụ, hàng hóa đường sắt phải là các tổ chức, doanh nghiệp Nhà nước.
Còn nhà cung cấp được doanh nghiệp Nhà nước đặt hàng phải là các tổ chức, doanh nghiệp Việt Nam và đáp ứng các điều kiện như phải có giấy phép hoạt động phù hợp với nhiệm vụ được đặt hàng.
Hiện trong nước có năng lực kinh nghiệm trong đầu tư đường sắt hoặc các lĩnh vực liên quan đến đường sắt nên có thể tham gia vào công nghiệp đường sắt với đầu tư nâng cấp không lớn.
Trường hợp được bảo hộ thị trường có điều kiện và thời hạn kèm theo điều kiện chuyển giao công nghệ, các doanh nghiệp Việt Nam có thể tự chủ trong xây dựng các dự án đường sắt an toàn với tỉ lệ nội địa hóa cao và giá thành cạnh tranh.
Ông Hồ Sĩ Hòa, Chủ tịch HĐTV Công ty TNHH Thương mại và Xây dựng Trung Chính.
Ngoài ra, Bộ Xây dựng đề xuất ba nhóm danh mục dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt thuộc phạm vi giao nhiệm vụ, đặt hàng. Theo đó, mỗi nhóm có một tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp riêng.
Cụ thể, nhóm 1 gồm công tác nghiên cứu, xây dựng tiêu chuẩn áp dụng đối với dịch vụ, hàng hóa công nghiệp đường sắt. Tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp nhóm này chỉ cần có có nhân lực phù hợp, bảo đảm hoàn thành nhiệm vụ đúng tiến độ.
Các nhóm danh mục đặt hàng. Ảnh: V.LONG
Nhóm 2, nghiên cứu phát triển sản phẩm, hàng hóa công nghiệp đường sắt…. Tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp là đảm bảo năng lực về tài chính, cơ sở vật chất kỹ thuật, kinh nghiệm và tiến độ.
Nhóm 3, sản xuất các sản phẩm công nghiệp đường sắt như ray, ghi, phụ kiện liên kết… Tiêu chí lựa chọn doanh nghiệp nhóm này cao hơn hai nhóm trên.
Cụ thể, ngoài đảm bảo các tiêu chỉ như hai nhóm trên, doanh nghiệp được lựa chọn đặt hàng sản xuất các thiết bị nhóm 3 phải có giải pháp, quy trình sản xuất, có trình độ công nghệ hiện đại; có khả năng tùy chỉnh, thay đổi theo yêu cầu riêng của cơ quan, tổ chức giao nhiệm vụ, đặt hàng.
Thêm vào đó, doanh nghiệp phải có cam kết tuân thủ tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật theo yêu cầu của cơ quan, tổ chức giao nhiệm vụ, đặt hàng; có quy trình kiểm soát chất lượng sản phẩm; có chứng nhận hợp chuẩn, chứng nhận hợp quy của tổ chức đánh giá.
Đáng chú ý, doanh nghiệp được lựa sản xuất các sản phẩm ở nhóm 3 phải bảo đảm giá cả cạnh tranh so với các tổ chức, doanh nghiệp khác.
Được hỗ trợ đúng mức doanh nghiệp Việt hoàn toàn tự chủ được công nghệ
PGS.TS Nguyễn Chỉ Sáng, Chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp cơ khí Việt Nam, cho biết kinh nghiệm của các quốc gia có ngành công nghiệp đường sắt phát triển cho thấy, để xây dựng một hệ thống đường sắt hiện đại việc đầu tư hạ tầng phải song hành với phát triển công nghiệp đường sắt trong nước.
Vì vậy, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, vừa tận dụng cơ hội, vừa nâng cao năng lực doanh nghiệp để từng bước làm chủ công nghệ.
Điều doanh nghiệp cần không phải là hỗ trợ tài chính từ Nhà nước, mà là một định hướng rõ ràng để đảm bảo việc đầu tư có tính bền vững. Khi có lộ trình cụ thể, doanh nghiệp sẵn sàng bỏ vốn phát triển năng lực sản xuất, thậm chí chuyển đổi mô hình đầu tư để đáp ứng nhu cầu thị trường.
Ông cũng ủng hộ chính sách giao nhiệm vụ cho một số doanh nghiệp chủ lực, nhằm đảm nhận vai trò dẫn dắt ngành công nghiệp đường sắt. Những doanh nghiệp này có thể làm chủ và cung cấp các hạng mục quan trọng như sản xuất ray, đầu máy, toa xe, công nghệ đào hầm…
Trên thực tế, một số doanh nghiệp trong nước đã có kinh nghiệm sửa chữa, đóng mới đầu máy, toa xe, thiết kế và thi công hạ tầng đường sắt. Với sự chuẩn bị phù hợp, những doanh nghiệp này hoàn toàn có thể tham gia vào quá trình tư vấn, thiết kế, quản lý dự án, chế tạo thiết bị và xây dựng hệ thống thông tin tín hiệu...
Hiện nay, nhiều doanh nghiệp Việt Nam đã có nền tảng về cơ sở hạ tầng, máy móc, trang thiết bị và hệ thống quản trị sản xuất đủ tốt để tham gia vào công nghiệp đường sắt.
Tuy nhiên, để đảm bảo sự phát triển bền vững, cần một chính sách bảo hộ thị trường có điều kiện đi kèm với yêu cầu bắt buộc về chuyển giao công nghệ. "Nếu được hỗ trợ đúng mức, doanh nghiệp trong nước hoàn toàn có thể nâng cao tỉ lệ nội địa hóa và duy trì giá thành cạnh tranh, tránh tình trạng phụ thuộc vào nhập khẩu..."- ông Nguyễn Chỉ Sáng chia sẻ.
